Op industriële wijze bouwen gebeurt al heel lang. Ook bij SVP hebben wij ruime ervaring met deze manier van bouwen. Een specifieke vorm van industrieel bouwen is het modulair bouwen, de laatste tijd veelvuldig in het nieuws als dé oplossing voor de woningnood in Nederland, veelal met de term Flexwonen. Dit lijkt nieuw, maar al vanaf 2014 houdt SVP zich intensief bezig met dit onderwerp, uit nieuwsgierigheid en óók omdat het in onze ogen grote potentie heeft. Dit heeft geleid tot niet alleen studies op papier, maar ook meerdere gerealiseerde projecten. Inmiddels kunnen we wel stellen dat modulair bouwen en het ontwerpen van de omgeving voor een flexwonen project één van onze specialisaties is. We weten wat wel en niet werkt en kunnen veel technische kennis inbrengen in processen.
Waarom zou je kiezen voor modulaire woningbouw zoals flexwonen? Een acute woningnood, zoals de opvang van statushouders, is vaak de directe aanleiding voor opdrachtgevers om te kiezen voor een ander aanpak. Op diverse plekken in Amsterdam en Almere heeft SVP modulaire woongebouwen ontworpen, zoals het veel geprezen SET, meestal voor de doelgroep jongeren en/of statushouders. Snelheid is ook een belangrijke drijfveer om te kiezen voor modulair. De Crisis- en herstelwet bood in een aantal gevallen de mogelijkheid om, voor een periode van 10 jaar, gebouwen te realiseren die niet hoefden te passen binnen de kaders van het bestemmingsplan, mits die projecten aantoonbaar maatschappelijk nut hadden. Het volgen van een tijdrovende procedure kon hiermee overgeslagen worden. Modulair bouwen maakt het bovendien mogelijk om deze gebouwen na het verstrijken van die periode te demonteren en weer op een andere plek neer te zetten. Hoewel deze projecten vaak worden omschreven als ‘tijdelijke bouw’ zijn de gebouwen dit zelf niet. Het is slechts de locatie die vaak niet permanent is. Circulair zijn de flexwonen modules op deze manier wel!
Wij vinden dat tijdelijk wonen ook altijd volwaardig wonen moet zijn. En dat kun je niet los zien van de omgeving. Wij zijn er van overtuigd dat je bij het ontwikkelen van flexwoningen de focus moet verleggen van aantallen naar kwaliteit en een zorgvuldig proces. Zo kun je pas echt versnellen én toekomstbestendige woonomgevingen creëren.
SVP ontwikkelde een 5-stappen plan dat ervoor zorgt dat ook in het flexwonen kwaliteit kan worden behaald. Zowel in het voortraject als bij het ontwerp. We beginnen met een duidelijke richting te bepalen, zoeken in overleg een geschikte locatie, gaan het gesprek aan met de omgeving door middel van participatie en zorgen vervolgens voor inpassing in de omgeving. Stap 5 is het maken van een kwalitatief ontwerp van de woningen.
Meer weten? Klik op de visual om de leaflet te downloaden.
Een project dat bijzondere aandacht heeft gekregen is het woongebouw SET op IJburg. Ontworpen in opdracht van woningcorporatie de Alliantie, doorontwikkeld en gebouwd in samenwerking met Jan Snel/Daiwa House. Na een intensief voorbereidingstraject zijn in totaal 141 studio’s, mini-appartementen en een aantal gemeenschappelijke ruimtes in ca. 3 maanden tijd geplaatst. Het begint met de zorgvuldige vormgeving van een fors woonprogramma in een volume dat zich respectvol schikt naar de buurt. Het volume laat de door de buurt zo gewaardeerde groene tuin intact. Die tuin functioneert nu zelfs beduidend beter dan vóór de realisatie van het gebouw. Het is dé plek die bewoners en omwonenden samenbrengt en verbindt. Het vormgeven van het volume is echter slechts één van de succesfactoren. Vaak mochten wij het compliment ontvangen dat SET laat zien dat flexwonen en modulair bouwen zich esthetisch kan meten met traditionele bouwmethodes. De bijzondere gevelelementen maken de gestapelde modules onzichtbaar en geven het gebouw een vriendelijk en optimistisch karakter. SET werd onderscheiden met de Arie Kepplerprijs 2020 in de categorie ‘Sociaal cement’ en ontving de Woonpioniers Award 2021 van VPRO’s Tegenlicht. In 2018 werd het gebouw genomineerd voor ‘Woongebouw van het Jaar’ door Architectenweb.
Soms is een compacte woning een bittere noodzaak. Wonen wordt steeds duurder, zeker in de grote steden. Er is een gebrek aan kleine en betaalbare woningen in de stad. Bovendien zijn beschikbare bouwlocaties in de stad schaars, of soms maar tijdelijk beschikbaar. Dit vraagt om nieuwe producten en concepten die een antwoord bieden op deze vraag naar ‘compact wonen’.
Bij modulaire gebouwen wordt vaak gedacht aan het stapelen van ‘containers’ - denk aan een herhaling van kleine units zoals jongeren/studentenhuisvesting, recreatiewoningen en hotels. Modulair bouwen is echter juist ook heel geschikt voor het realiseren van projecten waarin grotere open ruimtes en aanpasbaarheid gevraagd is. Denk aan bijvoorbeeld kantoren, onderwijsgebouwen en huisvesting voor bedrijvigheid. Het moduul is in feite een ‘open’ ruimte-eenheid die schakelbaar is in 3 dimensies, en niet als een vastomlijnde ruimte, met eindeloze mogelijkheden als uitkomst. Door op die manier naar deze bouwmethode te kijken kan een veel grotere aanpasbaarheid worden geboden dan met traditionele methodes mogelijk is.
Wat is daar voor nodig? SVP pleit voor een universele, functie-onafhankelijke, maatvoering van het moduul. Dit betekent in een aantal gevallen een zekere ‘overmaat’, maar biedt vooral veel meer mogelijkheden om gebouwen met een optimale inzet van materialen en middelen aan te passen aan veranderingen in gebruik en functie in de toekomst. En wat is nu duurzamer dan dat? Hier is een duidelijke parallel te trekken met het gedachtegoed van de bekende visionair op dit gebied N. John Habraken en met de principes van de ‘solids’. Beide staan voor een scheiding van hoofd(draag)structuur en functionele invulling. De bouwsector is namelijk het meest efficiënt als we gebouwen als geheel kunnen aanpassen en herbestemmen, in tegenstelling tot het volledig demonteren en hergebruiken in losse componenten.
De bouwindustrie kent grote uitdagingen op het gebied van het reduceren van de milieu impact. Onze traditionele bouwmethoden zijn een belangrijke bron van CO2-uitstoot. En ook de stikstofproblematiek vraagt dringend om een andere aanpak als we willen blijven bouwen. Door gebruik te maken van intelligente hybride constructies, waarin de materialen worden gekozen op optimale prestaties, mogelijkheden tot hergebruik en met een lage ecologische voetafdruk, kan met slim modulair bouwen een grote stap naar een toekomstbestendige en gezonde bouwpraktijk worden gezet. De gecontroleerde productie van onderdelen in fabrieken en de intrinsieke schaalfactoren bieden sterke kansen om onze gebouwen betaalbaar te houden, terwijl we ook kunnen inzetten op een lage milieubelasting, zonder dat dit ten koste gaat van de uiteindelijke architectonische kwaliteit.
Circulariteit is het nieuwe toverwoord. Terwijl de huidige bouwpraktijk hier nog erg ver vandaan staat, heeft onze overheid de ambitie uitgesproken om in 2050 de overgang gemaakt te hebben naar een volledig circulaire economie. En al in 2030 moeten er 50% minder primaire grondstoffen worden gebruikt in onze economie. Dat geeft de urgentie goed weer van de uitdaging waar iedereen nú voor staat. De modulaire bouwers die al langer bestaan, hebben in principe allemaal hun oorsprong in de levering van tijdelijke (nood)huisvesting. Die worden meestal na een bepaalde periode teruggenomen en na een opknapbeurt hergebruikt. Daarmee is hun bouwsysteem, in principe, voor een groot deel circulair. Elke fabrikant heeft zijn eigen specifieke systeem, maatvoering en manier van schakelen. Op dit moment schieten nieuwe modulaire bouwers als paddenstoelen uit de grond die veelal ook een eigen systeem daarbij ontwikkelen. Steeds meer wordt daarbij een lage ecologische voetafdruk en CO2-neutraal bouwen als uitgangspunt genomen. Maar zolang we allemaal het wiel opnieuw uit blijven vinden hebben deze veelbelovende alternatieven nog geen grote impact in de totale bouwproductie in ons land.
SVP vindt het tijd voor een andere benadering van modulair bouwen. Wat als de verschillende producenten hun systemen op elkaar zouden afstemmen en zouden kiezen voor een ‘open standaard’? Wat zou dan de toename in potentieel zijn? Een strakke definitie van moduulmaten, onderlinge verbindingen en de aansluiting op andere bouwcomponenten, kan van modulair bouwen een ‘platform’ maken dat Open Source zou kunnen functioneren. In dit ‘open systeem’ hoeft niet iedereen een volledig systeem te ontwerpen, maar kan een intelligente startup zich ook concentreren op, bijvoorbeeld, een volledig biobased gevelelement, waardoor gerichte specialisatie mogelijk is.
Op deze manier zou het modulaire bouwen gezamenlijk een groots momentum kunnen opbouwen, in plaats van het verzuilde landschap dat het nu laat zien. Een dergelijk momentum is ook nodig om onze huidige bouwtraditie voldoende van koers te laten veranderen, zodat er ook daadwerkelijk een antwoord komt op de acute problematiek van deze tijd. Een duidelijke en universele standaard biedt daarnaast ook de garantie dat circulariteit daadwerkelijk wordt bereikt. Voor circulariteit is immers een zekere continuïteit noodzakelijk. Want wie durft te garanderen dat een nieuw systeem van een startup over 15 jaar nog bestaat wanneer ieder zijn eigen weg weer in slaat?
Een Open Modulair Platform biedt schaalvoordelen en is een sterke voedingsbodem voor innovatie, vanwege het simpele feit dat de afzetmarkt in één klap veel groter wordt. En wanneer het open platform aan toeleveranciers de garantie biedt dat onderdelen daadwerkelijk uitwisselbaar zijn, is de stap naar een andere manier van denken over eigenaarschap van materialen en onderdelen wellicht eerder denkbaar. Een producent kan hierbij dan altijd verantwoordelijkheid blijven houden voor een circulaire toepassing van zijn product, onafhankelijk van het gebruik van het gebouw. Bang dat overal dezelfde gebouwen met veel repetitie verschijnen hoeven we niet te zijn. Als er voldoende bouwvolume ontstaat, is het voor toeleverende bedrijven juist heel aantrekkelijk om steeds betere en vernieuwende componenten aan te leveren.
Een universele standaard, wat is daarvoor nodig? Allereerst is een open houding van de producenten een vereiste. En daarnaast natuurlijk een strakke en breed gedragen definitie van die standaard. Hierdoor kunnen er kruisbestuivingen ontstaan. Daardoor wordt het rendabel om doelgericht te innoveren. Zo kan modulair bouwen een innovatieversneller zijn en veel meer momentum ontwikkelen dan nu het geval is. Samenwerken en kennis bundelen brengt ons vak verder. Dat is de potentie van een ‘open systeem’ in modulaire bouw en het huidige tijdperk van flexwonen. En laat samenwerken nu juist een kwaliteit zijn die opdrachtgevers SVP regelmatig toedichten. Wij staan klaar voor de uitdaging en gaan graag samen aan de slag!
Marcel is de specialist op het gebied van modulair bouwen, heeft onder andere het prijswinnend, modulaire appartementencomplex SET op IJburg ontworpen. Zijn ervaring beslaat het terrein van de architectuur over de volledige breedte, van interieurontwerpen tot complexe utiliteitsbouw, transformaties en betaalbare woongebouwen. Hij ontwerpt altijd met een oog voor het geheel én de details.
Vragen? Of juist ideeën waarover je met ons wilt sparren? Neem contact op met Marcel!
